Türk Medeni Kanunu'nda mal rejimleri, evlilik birliği içerisindeki malvarlığının yönetimi ve paylaşımını düzenleyen kuralları içerir. Bu rejimler, genellikle evlilik sırasında veya evlilikten önce tarafların seçimine bağlı olarak belirlenir.
Mal rejimlerine ilişkin kurallar, evlilik sırasında bir mal rejimi sözleşmesi yapılması durumunda tarafların tercihlerine göre değişebilir. Mal rejimi sözleşmesi, eşlerin mallarının yönetimi ve paylaşımı konusundaki tercihlerini belirleyen bir anlaşmadır.
Mal rejimlerine ilişkin tasfiye ise, evlilik birliği sona erdiğinde veya bir eşin ölümü durumunda, malvarlığının paylaşımının yapılmasını ifade eder. Tasfiye süreci, evlilik birliği boyunca edinilen malların tespiti, değerlendirilmesi ve paylaşımının gerçekleştirilmesini içerir. Bu süreç, mahkeme kararıyla veya taraflar arasında anlaşma yoluyla gerçekleştirilebilir.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 202. maddesine göre, yasal mal rejimi başlığı altında, eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıl olandır. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler. Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler. Yasal mal rejimi olarak edinilmiş mallara katılma rejimi belirlenen bu kanunda, taraflara (eşlere) mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı veya mal ortaklığını seçme imkânı tanınmıştır.
Türk Medeni Kanunu'na göre, mal rejimleri şunlardır:
Mal Ayrılığı Rejimi: Bu rejimde, evlilik birliği içerisindeki malvarlıkları ayrıdır. Her eş, kendi malvarlığını yönetir ve üzerinde tasarruf eder. Boşanma veya ölüm durumunda, her eş kendi malvarlığını korur.
Edinilmiş Mal Rejimi (Yasal Mal Rejimi): Bu rejimde, evlilik birliği süresince edinilen malların paylaşımı söz konusudur. Boşanma veya ölüm durumunda, evlilik birliği süresince edinilen mallar eşler arasında paylaşılır.
Mal Ortaklığı Rejimi: Bu rejimde, evlilik birliği içinde edinilen tüm mallar ortak mülkiyet olarak kabul edilir. Bu durumda, eşler evlilik birliği sona erdiğinde veya bir eş öldüğünde, malların paylaşımı genellikle eşit olarak yapılır.
Mal rejimi sözleşmesi, evlilik durumundan önce de evlilik içindeyken de yapılabilir. Evlenmeden önce yapılan mal rejimi sözleşmesi, evlenme için başvuru yapıldığı sırada yazılı olarak veya noterdedüzenleme, tasdik veya tertip biçiminde de yapılabilir. Evlilik yapıldıktan sonraki süreç içinde yapılacak mal rejimi sözleşmesi, yalnızca noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılabilir. Eşler mal rejimi sözleşmesi yapmak zorunda değillerdir, seçimlik mal rejimlerinden birini seçmediklerinde aralarında yasa gereği edinilmiş mallara katılma rejimi geçerlidir.(1)
Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi durumlarında, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer (TMK m. 225).(2)
Mal rejiminin sona erdiği durumlarda tasfiye işlemi devreye girer. Tasfiye işlemindeki aşamalar şunlardır:
- Her eş, diğer eşte olan kişisel ve edinilmiş mallarını geri alır.
- Eşlerin edinilmiş ve kişisel malları saptanır.
- Paylı mülkiyet konulu mallarda paylar ayrılır (var ise).
- Artık değer hesaplanır.
Eşlerin Kişisel Malları: Eşlerden her birinin kişisel malları tasfiyeye girmeyebilir. Aşağıda sayılanlar, kanun gereğince kişisel maldır (TMK. md. 220);
- Eşlerden birinin yalnızca kişisel kullanımına yarayan eşyalar,
- Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,
- Manevî tazminat alacakları,
- Kişisel mallar yerine geçen değerler kişisel maldır.
Eşlerin Edinilmiş Malları: Edinilmiş mal, her eşin, mal rejiminin devamı süresince, karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir.
Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır (TMK. md. 219);
- Çalışmasının karşılığı olan edinimler,
- Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,
- Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
- Kişisel mallarının gelirleri,
- Edinilmiş malların yerine geçen değerler.
(1) TBB, Türk Medeni Kanunu’nda Düzenlenen Mal Rejimleri, s.9, 2019.
(2) TBB, Türk Medeni Kanunu’nda Düzenlenen Mal Rejimleri, s.10, 2019.
Özetle;
- Edinilmiş mal, mutlaka edinilmiş mal rejiminin başlangıcından sonuna kadar olan süreç içinde edinilmelidir,
- Mutlaka kazanç karşılığı edinilmelidir (emek de bir karşılıktır),
- Kişisel malların gelirleri de edinilmiş mal kabul edilir,
- Bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir (TMK. md. 222/3).